ماشینم خراب شد و یک خرج اساسی گذاشت روی دستم. بردمش نمایندگی. چند روز بعدش بهم زنگ زدند و گفتند گیربکسش باید تعویض شود و ۱۰-۱۵ تومانی خرج دارد. ۱۰-۱۵ تومان را هم یک جوری راحت گفت که یک لحظه شک کردم منظورش هزار است یا میلیون. حالا نمی‌خواهم آه و ناله سر دهم که دلتان برایم بسوزد، اما در این داستان تعمیر گیربکس، دو اتفاق توجهم را جلب کرد که از قضا جان‌مایه هر دوشان کمابیش یکی است:

اول این‌که، وقتی تعمیرکار در نمایندگی قطعه‌ی آسیب‌دیده را گرفت جلوی چشمم و گفت داغان شده و باید تعویض شود، من هیچ حدی از اعتماد و اطمینان را به گفتارش نداشتم. یعنی نه می‌دانستم که این قطعه‌ای که نشانم داده است، همان قطعه‌ای است که باید تعویض شود، نه می‌دانستم که آیا به واقع داغان شده یا این‌که به سادگی قابل تعمیر است. از همه این‌ها بدتر، حتی نمی‌دانستم که این قطعه‌ای که نشانم می‌دهد، از آن ماشین خودم است یا از ماشین معیوب دیگری برداشته و دارد سرم کلاه می‌گذارد. این‌ها همه بود، اما دستم به جایی بند نبود. چاره‌ای جز این نداشتم که حرف طرف را باور کنم و به خودم هم بقبولانم که همین است که است. حالا ممکن است واقعا هم راست می‌گفت، اما این احساس ناامنی و بی‌اعتمادی بسیار آزاردهنده بود. این‌که بی‌اعتمادی چنان در همه جای روابط انسانی و اجتماعی ما ریشه دوانده است که من حتی نمی‌توانم حرف نمایندگی رسمی شرکت را هم باور کنم و همیشه –تا آخر- این احتمال را در ذهنم می‌دهم که شاید طرف سرم کلاه گذاشته و می‌توانست با هزینه بسیار کمتری همان قطعه تعمیر شود یا چه.

اتفاق دوم اما از این هم تکان‌دهنده‌تر است. وقتی از هزینه‌ی تعویض گیربکس باخبر شدم و طبیعتا این‌جا و آن‌جا با دوستانم و دور و بری‌هایم موضوع را –از باب درد دل و غر زدن- مطرح کردم، تقریبا تمامی کسانی که طرف صحبتم بودند –به استثنای یک یا دو مورد- اولین پیشنهادی که به من می‌دادند، این بود که دستی به سر و روی ماشین بکشم که راه بیفتد و بفروشمش. واضح ترش این‌که: با هر شیوه‌ای که مقدور است، ماشین را بزکی کنم که راه برود و بعد با همین وضع بفروشمش تا شرش دامن مرا نگیرد و متوجه نفر دیگری شود. نمی‌دانم باورتان می‌شود یا نه. ولی آن‌قدر این پیشنهاد از نظر کسانی که می‌دادند عادی و پذیرفته شده بود که انگار اصلا پارامتری به عنوان اخلاق و وجدان هیچ وزنی در آن نداشت. هیچ کدام از این پیشنهاددهندگان –که از طیف‌های مختلف حقوقدان، دانشگاهی، بازاری و امثال این‌ها بودند- حتی برای لحظه‌ای بر سر این موضوع درنگ نکردند که اگر هم تصمیم بگیرم ماشین را با همین وضع بفروشم، اخلاقا موظفم نفر بعدی را از این نقص باخبر کنم و در غیر اینصورت، کار من با کلاهبرداری و دزدی فرقی ندارد. در نظر دور و بری‌هایم، فروش ماشین با همین وضع، در زمره زرنگی‌های مجازی قرار می‌گرفت که هر کس می‌تواند به کار بگیرد و مسوولیتی هم –دست کم از منظر اخلاقی- متوجهش نیست و چه بسا اگر این کار را نکند، در زمره آدم‌ها احمق دسته‌بندی شود. فقط یکی از دوستانم که کاسب –و البته از نوع متشرعش- است و لابد به اقتضای حرفه و تشرعش انواع راه‌های کلاه شرعی را پیش از من آزموده است، بهم پیشنهاد کرد که برای این‌که مدیون طرف نشوم، در زمان فروش به خریدار بگویم: ماشین را با خوب و بدش به شما فروختم. و معتقد بود که به این ترتیب و با بیان همین یک جمله طلایی، مسوولیت از سرم باز شده است و کارم اخلاقا و شرعا بی ایراد است. من فقط نگاهش کردم.

یک برنامه‌ای چند سال پیش در شبکه ۳ سیما پخش شد که در آن یک دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی از کاهش هولناک اعتماد میان شهروندان جامعه در ۳۰ سال اخیر سخن می‌گفت و نتایج دو پیمایش ملی را هم به عنوان شاهد کلامش ارائه می‌داد. نمی‌دانم دیده‌اید یا نه. من البته دوست ندارم که اینطور فکر کنم و باورم شود که در شهر و محله‌ای که راه می‌روم، هیچ اعتمادی میان آدم‌ها وجود ندارد و همه با نقاب‌های بلند بی‌اعتمادی با هم سلام و علیک می‌کنند. یعنی شخصا دوست ندارم این‌طور جامعه و دور و برم را نگاه کنم. اما ترس برم می‌دارد یک وقت‌هایی. آخرین نمونه‌اش هم وقتی بود که همین دو مورد بالا را که برایتان گفتم کنار هم گذاشتم و نگاهشان کردم. ترس برم داشت. باور کنید ترس هم دارد.